واحد تجاری وابسته: عبارت است از یک واحد سرمایه پذیر که واحد سرمایه گذاری در آن نفوذ قابل ملاحظه دارد، اما واحد تجاری فرعی یا مشارکت خاص واحد سرمایه گذار نیست.
نفوذ قابل ملاحظه: عبارت است از توانایی مشارکت در تصمیم گیریهای مربوط به سیاستهای مالی و عملیاتی واحد تجاری، ولی نه در حد کنترل سیاستهای مزبور
کنترل: عبارت است از توانایی و راهبری سیستهای مالی و عملیاتی یک واحد تجاری به منظور کسب منافع اقتصادی از فعالیتهای آن
واحد تجاری فرعی: عبارت است از یک واحد تجاری که تحت کنترل واحد تجاری دیگری (واحد اصلی) است.
روش ارزش ویژه: در مورد سرمایه گذاری در واحد تجاری وابسته، یک روش حسابداری است که بر اساس آن سرمایه گذاری در تاریخ تحصیل به بهای تمام شده ثبت می شود و پس از آن بابت تغییر در سهم واحد سرمایه گذار از خالص داراییهای واحد سرمایه پذیر پس از تاریخ تحصیل، تعدیل می شود. سهم واحد سرمایه گذار از نتایج عملکرد واحد سرمایه پذیر در صورت سود و زیان منعکس می شود.
روش بهای تمام شده: یک روش حسابداری است که بر اساس آن، سرمایه گذاری به بهای تمام شده ثبت می شود. در این روش، واحد سرمایه گذار، سود حاصل از سرمایه گذاری را تنها تا میزانی به عنوان درآمد شناسایی می کند که از محل سودهای خالص انباشته واحد سرمایه پذیر بعد از تاریخ تحصیل سرمایه گذاری، دریافت می شود.
مشارکت خاص: عبارت است از توافقی قراردادی که به موجب آن دو یا چند نفر، یک فعالیت اقتصادی تحت کنترل مشترک را به عهده می گیرند.
کنترل مشترک: عبارت است از مشارکت در کنترل یک فعالیت اقتصادی به موجب یک توافق قراردادی.
شریک خاص: یکی از طرفهای مشارکت خاص است که بر آن کنترل مشترک دارد.
سرمایه گذار: در مشارکت خاص، یکی از طرفهای مشارکت خاص است که بر آن کنترل مشترک ندارد.
واحد تجاری: عبارت است از تشکلی قانونی یا قراردادی، اعم از ثبت شده یا نشده، یا هر شخص یا تشکلی که یک فعالیت اقتصادی را از جانب خود برای دستیابی به به اهداف خاص اداره میکند.
روش ارزش ویژه ناخالص: نوعی روش ارزش ویژه است که به موجب آن، سهم شریک خاص به تفکیک مجموع داراییها و مجموع بدهیهای مشارکت خاص که تشکیل دهنده مبلغ خالص سرمایه گذاری وی است در ترازنامه، و سهم وی از درآمدهای عملیاتی مشارکت خاص، در صورت سود و زیان منعکس می شود.
روش ارزش ویژه این امکان را فراهم می سازد که واحد تجاری سرمایه گذار سهم خود را از نتایج عملیات واحد سرمایه پذیر در صورت سود و زیان منعکس کند. با این حال، واحد سرمایه گذار به جای اینکه سهم خود را از تمام اجزای درآمدها، هزینه ها، داراییها، و بدهیها واحد سرمایه پذیر در صورتهای مالی خود گزارش کند. تنها سهم خود را از حقوق صاحبان سهام واحد سرمایه پذیر به عنوان یک قلم جداگانه در ترازنامه منعکس می کند. به این دلیل،روش ارزش ویژه را تلفیق سطری نیز می نامند.
در مقابل روش ارزش ویژه (ساده)، روش ارزش ویزه بسط یافته وجود دارد که اقدامی برای ارائه جزئیات بیشتر در باره داراییها و بدهیها مختلف و درآمدها و هزینه هایی است که واحد سرمایه گذار در آنها دارای منافع اقتصادی است. در صورت استفاده از روش ویژه بسط یافته، حقوق سرمایه گذار در مجموع داراییهای جاری واحد سرمایه پذیر به عنوان یک رقم واحد در بخش داراییهای جاری ترازنامه سرمایه گذار ارائه خواهد شد. همچنین، سهم واحد سرمایه گذار از داراییهای غیرجاری، بدهیهای جاری و غیرجاریواحد سرمایه پذیر به طور جداگانه در بخشهای متناظر ترازنامه واحد سرمایه گذار منعکس خواهد شد.
در صورت سود و زیان نیز سهم واحد سرمایه گذار از اقلام با اهمیت درآمد ها، هزینه ها و سودها و زیانهای غیر عملیاتی به طور جداگانه ارائه خواهد شد. این نحوه رائه، تمام اقلام صورت سود و زیان را شامل نمی شود و تنها اقلام بسیار با اهمیت را در بر می گیرد. این روش، برای سرمایه گذاری در واحد های تجاری وابسته پذیرفته نشده است اما در مورد مشارکتهای خاص به نوعی اعمال می گردد.
نکته: اگر شرکتی بیش از ۲۰ درصد از حق رای در واحد سرمایه پذیر را دارا باشد دارای نفوذ قابل ملاحظه می باشد. [بنابراین، وجود نفوذ قابل ملاحظه در وجود حق رای بین ۲۰ درصد و ۵۰ درصد می باشد]
بر اساس استاندارد حسابداری شماره ۲۰، شواهدی که به تنهایی یا در مجموع، بیانگر وجود نفوذ قابل ملاحظه است، شامل موارد ذیل می باشد:
واحد تجاری باید برای تمام سرمایه گذاریهای انجام شده در واحدهای تجاری وابسته، از روش ارزش ویژه استفاده کند مگر اینکه حداقل، یکی از شرایط زیر وجود داشته باشد:
برای تشری نحوه استفاده از روش ارزش ویژه در صورتهای مالی واحد سرمایه گذار می توان دو حالت را متصور شد:
زمانی که واحد تجاری گزارشگر علاوه بر واحدهای وابسته، دارای واحدهای فرعی نیز باشد، صورتهای مالی تلفیقی منتشر میکند. طبق استاندارد، حسابداری سرمایه گذاری در واحد تجاری وابسته به منظور انعکاس در صورتهای مالی تلفیقی باید به روش ارزش ویژه انجام شود. چنانچه سرمایه گذار یک گروه باشد، سهم آن در واحد تجاری وابسته عبارت از مجموع سهام متعلق به واحد تجاری اصلی و واحد تجاری فرعی آن است. سهام متعلق به سایر واحدهای تجاری وابسته برای تعیین سهم واحد سرمایه گذار در نظر گرفته نمی شود.
به عنوان مثال فرض کنید شرکت (الف)، ۸۰ درصد سهام شرکت (ج) و (د) به ترتیب مالک ۵ درصد و ۱۰ درصد از سهام شرکت (ب) می باشند. طبق استاندارد، سهم گروه در شرکت (ب) برابر با ۲۵ درصد است که حاصل جمع سهام متعلق به شرکت (الف) و شرکت (ج) می باشد و سهام متعلق به شرکت (د) در تعیین سهم گروه در شرکت (ب) منظور خواهد شد.
در مورادی که شرکت (ب) نیز خود درای واحد های تجاری فرعی یا وابسته مانند شرکت (ه) باشد، سهم گروه (الف) از نتایج عملکرد و خالص داراییها با استفاده از روش ویژه، بر اساس ارقام گزارش شده در صورتهای مالی تلفیقی گروه (ب) شامل سهم شرکت (ب) از نتایج عملکرد و خالص داراییهای واحدهای تجاری وابسته پس از اعمال تعدیلات لازم برای انعکاس اثر رویه های حسابداری متفاوت، محاسبه مشود.
زمانی که واحدهای تجاری گزارشگر، تنها درای واحدهای وابسته باشد، صورتهای مالی تلفیقی منتشر نمیکند. طبق استاندارد، این قبیل واحدهای تجاری باید مبالغ مربوط به سرمایه گذاری در واحدهای وابسته را با استفاده از روش ارزش ویژه به شرح زیر ارائه کنند:
الف) تهیه و ارائه مجموعه صورتهای مالی جداگانه، یا:
در این حالت چنانچه نفوذ قابل ملاحظه وجود داشته باشد، شرکت (الف) علاوه بر اینکه صورتهای مالی خود را برفرض استفاده از روش بهای تمام شده پس از کسر ذخیره کاهش دائمی در ارزش یا مبلغ تجدید ارزیابی به عنوان یک نحوه عمل مجاز جایگزین، برای سرمایه گذاری در شرکت (ب) تهیه میکند، به همراه آن باید یک مجموعه صورتهای مالی جداگانه نیز با فرض استفاده از روش ارزش ویژه برای سرمایه گذاری در شرکت (ب) ارائه نماید.
ب) افشای اطلاعات مکمل در یاداشتهای توضیحی صورتهای مالی واحد سرمایه گذار:
در این حالت چنانچه نفوذ قابل ملاحظه وجود داشته باشد، شرکت (الف) صورتهای مالی خود را با فرض استفاده از روش بهای تمام شده پس از کسر ذخیره کاهش دائمی در ارزش یا مبلغ تجدید ارزیابی به عنوان یک نحوه عمل مجاز جایگزین، برای سرمایه گذاری در شرکت (ب) تهیه میکند. اما در یاداشتهای توضیحی صورتهای مالی، اطلاعات مبالغ مربوط به سرمایه گذاری در شرکت (ب) را به روش ارزش ویژه افشا میکند.
حسابداری سرمایه گذاری در واحد تجاری وابسته در سوابق واحد سرمایه گذار با استفاده از روش ویژه به صورت زیر است:
جدول مقایسه روش حسابداری ارزش ویژه و بهای تمام شده به طور خلاصه به صورت زیر می باشد: